Trong những năm gần đây, cùng với sự ổn định của kinh tế vĩ mô, sự hội nhập sâu rộng của nền kinh tế và đặc biệt trong kỷ nguyên số- kỷ nguyên của cuộc cách mạng công nghệ 4.0 đã từng bước làm cho “biên giới cứng” giữa các quốc gia hầu như bị phá vỡ, mức độ hội nhập và liên kết của thị trường tài chính nói chung và thị trường chứng khoán nói riêng với khu vực và thế giới ngày càng chặt chẽ. Quá trình này đã và đang đem lại và đem lại nhiều cơ hội và không ít rủi ro cho thị trường chứng khoán (TTCK) toàn cầu. Trong bối cảnh đó, thị trường chứng khoán Việt Nam đã có sự phát triển vượt bậc, trở thành kênh huy động vốn trung và dài hạn quan trọng cho nền kinh tế. Với quy mô vốn hóa của thị trường đã lên đến 110% (trong đó, thị trường cổ phiếu khoảng 80% GDP và thị trường trái phiếu Chính phủ khoảng 30%), thị trường chứng khoán đóng vai trò quan trọng trong quá trình huy động và phân bổ vốn đối với nền kinh tế Việt Nam.
Thực tiễn cho thấy, TTCK là một thể chế kinh tế bậc cao của nền kinh tế thị trường, hoạt động với các thiết chế nhạy cảm và phức tạp, sử dụng các lý thuyết kinh tế hiện đại của nền kinh tế thị trường để phản ánh vào giá chứng khoán và xu hướng phát triển của thị trường (lý thuyết thị trường hiệu quả; lý thuyết tài chính hành vi; lý thuyết thông tin bất đối xứng; lý thuyết đồng biến động giá cổ phiếu…v.v.). Do vậy sự méo mó về thông tin hoặc sự lạm dụng thông tin, làm giả thông tin, thao túng thông tin có ảnh hướng rất lớn đến sự phát triển bền vững của TTCK. Điều đó khẳng định rằng an ninh thông tin về TTCK có một vai trò vô dùng quan trọng trong hệ thống an ninh tiền tệ Việt Nam.
        1. Lý thuyết kinh tế hiện đại của nền kinh tế thị trường

        Lý thuyết thị trường hiệu quả chỉ ra rằng giá chứng khoán luôn phản ánh những thông tin sẵn có, hay nói một cách khác, một thị trường được coi là hiệu quả nếu nó phản ảnh đầy đủ và chính xác các thông tin có liên quan trong việc xác định giá chứng khoán. Lý thuyết thị trường hiệu quả có vai trò quan trọng trong quá trình phân bổ vốn của nền kinh tế. Nếu một thị trường được cho là hiệu quả, giá chứng khoán sẽ phản ánh các thông tin hay phản ánh khả năng lợi nhuận tiềm tàng trong tương lai ứng với mức độ rủi ro của doanh nghiệp. Thị trường hiệu quả luôn tồn tại một cơ chế điều chỉnh giá thị trường về trạng thái cân bằng, đó là cơ chế kinh doanh chênh lệch giá. Nguyên tắc của cơ chế kinh doanh chênh lệch giá là khi tồn tại hiện tượng định giá sai trên thị trường, hay giá các tài sản tài chính trên thị trường không phản ánh một cách chính xác giá trị thực hay hợp lý của các tài sản này thì sẽ tồn tại cơ hội kinh doanh chênh lệch giá thu lợi nhuận và chính hành vi kinh doanh chênh lệch giá (mua tài sản bị định giá thấp, bán tài sản bị định giá cao) sẽ giúp điều chỉnh thị trường về cân bằng. Tuy nhiên, không phải lúc nào thị trường cũng đạt được trạng thái cân bằng, có nghĩa là tài sản tài chính có thể được định giá quá cao hoặc quá thấp trong một thời gian nhất định do giá chứng khoán chịu tác động bởi nhiều nhân tố khác nhau trong đó có hành vi của nhà đầu tư và xu hướng đồng biến động giá.
           Lý thuyết về tài chính hành vi giải thích những biến động bất thường trên thị trường tài chính nói chung và TTCK nói riêng cơ bản dựa trên tâm lý của con người.  Lý thuyết về tài chính hành vi cho rằng tính bất hợp lý trong hành vi của các nhà đầu tư là khá phổ biến do đó nó tạo thành một dạng tâm lý thường gặp trên thị trường chứng khoán được gọi là “hiệu ứng bầy đàn”,  tâm lý hành động theo đám đông khiến cho giá một số loại chứng khoán bị định giá sai trong một thời gian dài mà lại không thể thực hiện được cơ chế kinh doanh chênh lệch giá để đưa thị trường về mức cân bằng. Trong nền kinh tế với sự bùng nổ thông tin như hiện nay, giá chứng khoán chịu tác động mạnh từ thông tin của thị trường, những thông tin không chính xác làm sai lệch về giá trị thực của chứng khoán ảnh hưởng đến việc mua bán của các nhà đầu tư. Chính sự sai lệch thông tin này cộng với hiệu ứng bầy đàn đã khiến cho giá chứng khoán không phản ánh đúng giá trị thực của nó và dẫn đến hiện tượng giá cổ phiếu cùng tăng hoặc cùng giảm bất chấp chứng khoán đó tốt hay xấu (sự đồng biến động giá).
          Lý thuyết về sự đồng biến động giá cổ phiếu được sử dụng để đo lường mức độ hiệu quả của sự phản ánh thông tin trong giá chứng khoán hoặc phản ánh mức độ nhiễu các thông tin trên thị trường đối với giá chứng khoán. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự đồng biến động giá cổ phiếu gồm: môi trường thông tin (hoạt động công bố thông tin, vấn đề bất công xứng thông tin), sự phát triển của thể chế chính trị, cấu trúc sở hữu của các công ty niêm yết, các vấn đề liên quan đến quản trị doanh nghiệp, nguy cơ xung đột về mặt lợi ích giữa chủ sở hữu và nhà quản lý, quy mô của doanh nghiệp, số lượng cổ phiếu giao dịch… Như vậy môi trường thông tin được xem là một trong những nhân tố có vai trò vô cùng quan trọng đối với sự phát triển ổn định, hiệu quả và an ninh trên thị trường chứng khoán. Có thể nói an ninh trên thị trường chứng khoán gắn chặt với thông tin truyền thông và khả năng ứng phó của thị trường đối với các thông tin thất thiệt, các tin đồn.
       2.Thách thức đối với sự phát triển hiệu quả và an toàn của thị trường chứng khoán

         Cùng với sự phát triển của công nghệ thông tin đặc biệt là cuộc cách mạng công nghệ 4.0 với đặc trưng không gian mạng đã và đang ảnh hưởng mạnh mẽ tới sự phát triển và yêu cầu về an ninh tiền tệ trên thị trường tài chính nói chung và TTCK nói riêng. Có thể nói, chưa bao giờ TTCK đứng trước cơ hội phát triển mạnh mẽ như hiện nay nhưng cũng chưa bao giờ thị trường lại dễ dàng chịu tác động từ những rủi ro và nhiều cú sốc từ bên ngoài như hiện nay. Những năm gần đây các kỹ thuật mới như công nghệ sổ cái phân toán (DLT), công nghệ chuỗi khối (blockchain technology) và công nghệ dữ liệu lớn đang được kỳ vọng sẽ thay đổi phương thức giao dịch của nhà đầu tư, phương thức quản lý của cơ quan nhà nước và phương thức hoạt động của thị trường. Các ứng dụng giao dịch trực tuyến được triển khai thông qua Internet, Mobile trading; ví điện tử giao dịch...v.v. không ngừng được triển khai tại các công ty chứng khoán, ngân hàng lưu ký.
         Các tổ chức hạ tầng thị trường có xu hướng ứng dụng các công nghệ mới này trong hoạt động nghiệp vụ để gia tăng tiện ích cho nhà đầu tư, tổ chức phát hành và thành viên cũng như bảo đảm an toàn an ninh hệ thống. Xu hướng này môt mặt là cơ hội để TTCK Việt Nam đón bắt, tranh thủ các thành tựu khoa học công nghệ để phát triển các sản phẩm, dịch vụ mới cho thị trường như các sản phẩm trực tuyến, các sản phẩm xuyên biên giới và các sản phẩm gia tăng khác nhằm rút ngắn khoảng cách phát triển giữa TTCK Việt Nam với các TTCK phát triển trong khu vực.  Mặt khác, sự bùng nổ thông tin cũng đem lại nhiều rủi ro, thách thức đối với sự phát triển hiệu quả và an toàn của TTCK, cụ thể:
          Hệ thống công nghệ thông tin
         Hệ thống công nghệ thông tin luôn có những điểm yếu, khả năng dễ bị tổn thương nhất định dẫn đến các vụ tấn công, làm hại, phá hoại, thay đổi thông tin, lộ lọt thông tin, ngừng cung cấp dịch vụ, từ chối dịch vụ, đánh cắp, sao chụp trái phép thông tin. Trong những năm gần đây, Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) đã xây dựng và phát triển hệ thống hạ tầng công nghệ thông tin với kỹ thuật và công nghệ tương đối hiện đại; xây dựng các hệ thống cơ sở dữ liệu tập trung phục vụ cho công tác quản lý và giám sát của UBCKNN đối với TTCK; hệ thống giám sát giao dịch chứng khoán; hệ thống công bố thông tin trên TTCK, hệ thống cơ sở dữ liệu quản lý công ty chứng khoán; hệ thống cơ sở dữ liệu quản lý công ty quản lý quỹ và quỹ đầu tư; hệ thống cơ sở dữ liệu quản lý người hành nghề chứng khoán, hệ thống cơ sở dữ liệu quản lý nhà đầu tư nước ngoài; hệ thống dịch vụ công trực tuyến mức độ 3... Nhờ đó, các hệ thống công nghệ thông tin (CNTT) và các cơ sở dữ liệu của UBCKNN đã phát huy hiệu quả, là công cụ quan trọng để hỗ trợ UBCKNN thực hiện quản lý, giám sát điều hành TTCK và các đối tượng tham gia TTCK. Đồng thời, thông qua việc vận hành các hệ thống này đã hình thành một kho dữ liệu về từng đối tượng quản lý, giúp các đơn vị nghiệp vụ khai thác, sử dụng hỗ trợ công tác ra quyết định quản lý và giám sát thị trường. Mặc dù vậy hệ thống công nghệ thông tin của thị trường chứng khoán vẫn tồn tại những vấn đề nhất định. Sự cố ngừng giao dịch 02 ngày làm việc của Sở giao dịch TP. Hồ Chí Minh trong tháng 1/2018 là một trong những cảnh báo về sự hạn chế của hệ thống công nghệ thông tin trên TTCK Việt Nam hiện nay.
          Thông tin tuyền thông
         Thông tin truyền thông là quá trình trao đổi thông tin, tương tác thông tin với nhau giữa hai hoặc nhiều người với nhau tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau, thay đổi nhận thức, là động lực kích thích sự phát triển của xã hội. Truyền thông có ảnh hưởng rất lớn đến mọi vấn đề của xã hội, trong đó có các vấn đề liên quan đến hiệu quả và an ninh trên thị trường tài chính. Truyền thông tác động đến nhận thức của công chúng đầu tư, từ nhận thức sẽ tác động đến hành động, ứng xử và việc hình thành niềm tin, thái độ của công chúng đầu tư; hình thành và định hướng dư luận và các hành vi xã hội hiện thực theo chiều hướng có chủ định; góp phần nâng cao kiến thức, hiểu biết của người dân, tổ chức, doanh nghiệp về tài chính tiền tệ, giúp cho việc phân bổ nguồn lực tài chính hiệu quả hơn; hỗ trợ phát hiện các hành vi tiêu cực, phạm pháp, gian lận trên thị trường, làm tăng tính an toàn, hiệu quả của thị trường. Tuy nhiên, truyền thông cũng có mặt hạn chế, nếu thông tin, hình ảnh truyền đi mang tính tiêu cực, thì tác động của truyền thông cũng tạo ra những ảnh hưởng tiêu cực cho các đối tượng công chúng trong xã hội. Sự nhiễu loạn thông tin trên thị trường, đặc biệt là những thông tin thất thiệt, trong lĩnh vực tài chính- tiền tệ có thể ảnh hưởng và gây thiệt hại không nhỏ cho thịu trường, đe dọa an ninh, trật tự trên thị trường chứng khoán. Rủi ro thông tin trên thị trường chứng khoán phần nhiều liên quan đến minh bạch thông tin không chỉ với các tổ chức niêm yết, trung gian tài chính mà cả các định chế cũng như tổ chức quản lý chưa đạt được mức kỳ vọng của nhà đầu tư. Minh bạch thông tin kém cũng đồng nghĩa là thông tin chính thống “lép về” trước các thông tin hành lang, tin đồn, tin nội gián. Có thể nói thị trường chứng khoán là một trong những nơi chịu nhiều ảnh hưởng nhất của tin đồn thất thiệt, mỗi tin đồn lại kéo theo sự biến động lên hay xuống của giá các loại chứng khoán có liên quan trên thị trường.
         Trong kỳ nguyên thông tin hiện nay, dưới tác động của truyền thông, các tổ chức tài chính, các công ty chứng khoán, các doanh nghiệp lớn đang phải chịu áp lực lớn hơn từ công chúng, dư luận. Giá chứng khoán, vốn huy động, lãi suất, tỷ giá, niềm tin của khách hàng và uy tin, thương hiệu của tổ chức tài chính, ngân hàng, doanh nghiệp có thể chịu tác động tiêu cực trước những tin đồn thất thiệt, phát tán thông tin bất lợi. Chẳng hạn như việc phát tán tin đồn thất thiệt bắt giữ ông Trần Bắc Hà- cựu chủ tịch Ngân hàng Đầu tư  và Phát triển BIDV lần thứ nhất vào tháng 2/2012 cùng với tin đồn ngân hàng phá giá tiền đồng 2-3% đã khiến thị trường tổn thất gần 1,6 tỷ; tin đồn lần thứ hai vào sáng ngày 9/8/2017 đã khiến cổ phiếu BIDV giảm giá gần kịch sàn kéo theo sự giảm giá hàng loạt cổ phiếu của các ngân hàng lớn như cổ phiếu VCB của ngân hàng Vietcombank, CTG của Vietinbank, ABC của ngân hàng Á Châu… đã khiến thị trường chứng khoán tồn thất gần 2 tỷ USD chỉ trong một ngày.
            Đạo đức nghề nghiệp trong ngành chứng khoán
           Các tổ chức tài chính, các công ty chứng khoán luôn phải đối mặt với rủi ro đạo đức từ phía các cán bộ, nhân viên và khách hàng của mình. Rủi ro đạo đức có thể xảy ra ở mọi khâu và dù xảy ra ở khâu nào thì hậu quả cũng rất lớn đối với không chỉ các tổ chức tài chính, doanh nghiệp, công ty chứng khoán mà còn làm gia tăng rủi ro, hệ lụy xấu cho toàn thị trường và ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát triển ổn định, hiệu quả và an ninh của TTCK. Một ví dụ điển hình của rủi ro đạo đức kinh doanh chứng khoán là vụ việc của công ty chứng khoán SME. Ngày 2/8/2012, cơ quan công an đã khởi tố bắt giam Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng giám đốc công ty chứng khoán SME và Phó Chủ tịch HĐQT về tội lừa đảo, chiếm đoạt tài sản do đã cung cấp thông tin không chính xác để lừa Công ty Cổ phần Bảo hiểm Dầu khí PVI chiếm đoạt 108 tỷ đồng. Việc một số tổ chức, cá nhân đã tận dụng những lỗ hổng bảo mật trong hệ thống công nghệ thông tin, mạng lưới internet, sự thiếu ý thức và đạo đức nghề nghiệp của một số cán bộ nắm giữ các thông tin mật để khai thác, phát tán thông tin theo chiều hướng bất lợi, thiếu chính xác tạo tâm lý bầy đàn đã gây ảnh hưởng tiêu cực đến thị trường, nhà đầu tư.
          3. Giải pháp bảo đảm an toàn, an ninh cho thị trường

TTCK là hàn thử biểu của nền kinh tế, do đó bảo đảm an toàn, an ninh cho thị trường nhằm để TTCK vận hành hiệu quả, minh bạch là nhiệm vụ trọng tâm của cơ quan quản lý các cấp và các tổ chức hạ tầng thị trường cũng như công chúng đầu tư trong và ngoài nước. Để thực hiện được nhiệm vụ này, hạn chế tối đa các rủi ro nêu trên, trong thời gian tới cơ quan quản lý cần tập trung vào một số giải pháp:
            Hạ tầng công nghệ thông tin cần được hoàn thiện để bảo đảm phục vụ triển khai, vận hành các hệ thống ứng dụng thông tin và các cơ sở dữ liệu cốt lõi của thị trường theo hướng hiện hiện đại và thống nhất: (i) thực hiện ảo hóa một số hệ thống ứng dụng quan trọng nhằm đảm bảo mức độ sẵn sàng, ổn định của hệ thống, tối thiểu thời gian gián đoạn khi sự cố xảy ra; (ii) chuẩn hóa hạ tầng công nghệ thông tin theo các tiêu chuẩn công nghệ quốc tế và tối ưu hóa hiệu quả đầu tư hạ tầng công nghệ thông tin cho TTCK; (iii) tăng cường đầu tư đồng bộ hệ thống công nghệ thông tin và các giải pháp bảo đảm an toàn, bảo mật, an ninh hệ thống thông tin phù hợp với mức độ rủi ro tiềm ẩn và chiến lược phát triển của thị trường; (iv) bảo đảm an toàn, an ninh và sự thông suốt của thị trường; định kỳ hàng năm rà soát đánh giá các điểm yếu, lỗ hổng của hệ thống, triển khai các hệ thống phòng ngừa phát hiện sớm và xử lý các cuộc tấn công mạng có chủ đích.
           Các giải pháp an toàn bảo mật ở mức cơ sở dữ liệu nhằm tăng cường an toàn thông tin trong việc truy suất và kết nối các hệ cơ sở dữ liệu của thị trường. Bên cạnh đó, cần xây dựng một lộ trình cụ thể cho việc tích hợp các hệ thống ứng dụng công nghệ thông tin trên TTCK. Từ những hệ thống ứng dụng công nghệ thông tin và cơ sở dữ liệu đã được hình thành, cần tiếp tục xây dựng và phát triển để hình thành một hệ thống ứng dụng công nghệ thông tin có quy mô lớn, cốt lõi toàn ngành và mang tính tích hợp cao. Xây dựng và phát triển hệ thống ứng dụng công nghệ thông tin đáp ứng đầy đủ các yêu cầu quản lý nhà nước về chứng khoán và TTCK, nâng cao chất lượng phục vụ người dân và doanh nghiệp.
           Năng lực quản lý nhà nước về truyền thông và cung cấp thông tin trong lĩnh vực chứng khoán cần được nâng cao. Cơ quan quản lý nhà nước tiếp tục thiện pháp luật về an toàn, an ninh thông tin; đồng thời nâng cao khả năng phòng ngừa, phát hiện, cảnh báo sớm và xử lý các nguy cơ mất an toàn thông tin; truyền thông chính thống trong lĩnh vực chứng khoán, kiểm soát luồng thông tin công bố để đảm bảo tính chân thực, khách quan của các thông tin. Bên cạnh đó,cơ quan quản lý tăng cường tuyên truyền, phổ cập phổ biến pháp luật trong lĩnh vực thông tin truyền thông và tài chính đến người dân, các nhà báo, cán bộ, công chức trong các cơ quan nhà nước về thông tin truyền thông đối với TTCK. Việc phố biến và minh bạch hóa thông tin trong hệ thống pháp luật cũng như cơ chế chính sách liên quan đến TTCK là yếu tố quan trọng vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến niềm tin của nhà đầu tư và tác động trực tiếp đến quyết định của nhà đầu tư.
            Công tác đào tạo, huấn luyện, phát triển nguồn nhân lực trong  lĩnh vực chứng khoán cần được đẩy mạnh, những người hành nghề chứng khoán phải được đào tạo để nâng cao đạo đức nghề nghiệp. Công tuyên truyền, phổ biến được tăng cường để nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân về vai trò và tầm quan trọng của việc bảo đảm an toàn, an ninh thông tin đối với TTCK. Bên cạnh đó nguồn nhân lực công nghệ thông tin trong lĩnh vực chứng khoán được đẩy mạnh, đảm bảo đủ về số lượng, chất lượng, có phẩm chất đạo đức, tinh thần trách nhiệm để kịp thời nắm bắt, cập nhật kiến thức công nghệ, yêu cầu kỹ thuật và nghiệp vụ mới, đáp ứng yêu cầu bảo đảm an toàn, an ninh thông tin trong kỷ nguyên cách mạnh 4.0.
              Hệ thống công bố thông tin và quản trị công ty theo các chuẩn mực và thông lệ trên thế giới cần tiếp tục hoàn thiện, qua đó cho phép nhà đầu tư được tiếp cận đẩy đủ thông tin kịp thời để góp phần giảm thiểu các thông tin nội bộ và giao dịch nội gián. Có chế tài xử lý hành chính và hình sự về thao túng thông tin, đưa thông tin giả tạo và hành vi trục lợi thông qua giao dịch nội gián./.